Wednesday, May 12, 2010

Με τις κοινότητες στην Αθήνα

Από την Ελένη Τζιρτζιλάκη

Αυτό που χαρακτηρίζει μία κοινότητα είναι η συνεχής αλληλεπίδραση μεταξύ εκείνων που την αποτελούν. Η Martha Fleming παρατηρεί ότι υπάρχουν πολλά διαφορετικά είδη κοινότητας, ακτιβισμού, ακροατηρίου και κοινού καθώς και πολλά διαφορετικά νοήματα γι αυτές τις λέξεις, και όλα θα πρέπει να εξεταστούν στα δικά τους ιδιαίτερα μοναδικά συγκείμενα. Το ζήτημα της Διαφοράς αποτελεί το κλειδί σε αυτά τα ζητήματα.

H εισήγηση επικεντρώνεται στην ανθρώπινη κατάσταση (la vita activα) όπως ορίζεται από τη Hanna Arendt, o άνθρωπος δηλαδή ως κοινωνικό, η πολιτικό όν. Γράφει λοιπόν η H.A. για τη δημόσια σφαίρα και την κοινότητα: Μόνο η ύπαρξη μιας δημόσιας σφαίρας και ο παρεπόμενος μετασχηματισμός του κόσμου σε μια κοινότητα πραγμάτων, η οποία συγκεντρώνει τους ανθρώπους και τους συνδέει μεταξύ τους ,στηρίζεται ολοκληρωτικά στη διάρκεια. Ενδιαφέρει στο πως στις σημερινές συνθήκες κρίσης των κοινών πόρων, του περιβάλλοντος, των πόλεων, η αρχιτεκτονική και η τέχνη μπορεί να συμβάλλει υποστηρίζοντας τις κοινότητες της πόλης και τα αιτήματά τους. Βασικό ρόλο στην προσέγγιση έχει ο λόγος του ιταλού θεωρητικού Giorgio Αgamben o οποίος θέτει τα όρια ανάμεσα στην απλή ζωή και το βίο, όπου ο βίος σημαίνει ότι η ζωή βιώνεται με δικαιώματα. και αναφέρεται στην ζωή εκτός βίου, δηλ. στη γυμνή ζωή εισάγοντας έτσι την έννοια του αποκλεισμού. Εκείνο που αναλύει είναι η σχέση ανάμεσα στο πολιτικό σώμα και στο βιολογικό σώμα. Η πολιτική που προστατεύει το σώμα αυτό, γίνεται βιοπολιτική . Αναφέρεται σε αυτούς που αποτελούν το περίσσευμα της παγκοσμιοποίησης.Σύμφωνα με τον Αgamben η έννοια εκτοπισμένος με την ευρύτερη έννοια, περιλαμβάνει τον εξόριστο, τον φυγά, τον άπολι είναι η μορφή που παίρνει η ανθρώπινη ζωή σε κατάσταση εξαίρεσης. Η κριτική τέχνη είναι μια τέχνη που υποδαυλίζει τη διαφωνία που καθιστά ορατά όλα εκείνα που τείνει να επισκιάσει και να εξαλείψει η κυρίαρχη συναίνεση(Chantal Mouffe). Αποτελείται από ένα πολύμορφο σύνολο καλλιτεχνικών πρακτικών που θέλουν ν α δώσουν φωνή σε όλους όσους καταδικάζονται στη σιωπή, στο πλαίσιο της κρατούσας ηγεμονίας. Στις πρακτικές αυτές συνεργάζονται αρχιτέκτονες, εικαστικοί, γεωγράφοι. Έχουν μία ιστορία χρόνων στην Ευρώπη και στην Αμερική, στην Ελλάδα ξεκίνησαν αρκετά αργότερα μέσα από δυσκολίες, αντιπαραθέσεις.

H πρώτη καλλιτεχνική δράση που καλέσθηκε η κοινότητα των κατοίκων σε συμμετοχή, είναι η δράση με αφορμή το διάταγμα χρήσεων γης στην περιοχή Ψειρή, που έγινε με την ομάδα Αστικό Κενό, σε κενά οικόπεδα της περιοχής το1998. Συμμετείχε η τότε κοινότητα των κατοίκων, και προσωπικότητες της περιοχής όπως ο Σίμος ο υπαρξιστής, πολλοί καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες. 1998 Φωτο

Η Nομαδική Αρχιτεκτονική ξεκίνησε τη δράση της το 2004.

Η δράση της επιθυμεί να ενισχύσει τις κοινότητες που βασίζονται στη συγγένεια και που δημιουργούνται στην μετααποικιακή συνθήκη, τα αντικαπιταλιστικά κινήματα, γυναικεία κινήματα, οικολογικά , κινήματα μεταναστών, κουιρ . Ξεκινώντας από τον Μισέλ Φουκώ και την κριτική κοινωνικών μηχανισμών η Νομαδική Αρχιτεκτονική αντιλαμβάνεται τη τέχνη ως μία παρεμβολή προγραμματικά ανοιχτή σε διαμορφώσεις που προέρχονται από διανθρώπινες δράσεις. Ιδιαίτερη σημασία έχει η εμπλοκή με την κοινότητα καθώς και οι εμπλοκή διαφορετικών ειδικοτήτων, εθνών, ανθρώπων, καθώς και η διεύρυνση της έννοιας της φιλοξενίας όπως τίθεται από τον Derrida[1]. Μέσα από την εμπλοκή και τη διασπορά καθορίζονται έννοιες όπως κοινότητες, δημόσιος χώρος, διαφορά. Επιδιώκει να έχει έναν ενεργό ρόλο στα ζητήματα της Αθήνας. Συνεργάζεται με καλλιτέχνες, γεωγράφους ανθρωπολόγους με αρχιτεκτονικές σχολές και με κινήματα πόλης. Ο χώρος και οι δυνατότητές του αποτελούν σημαντική προβληματική της τέχνης και με αυτόν τον τρόπο συνδέεται επιπλέον με την αρχιτεκτονική. Το έργο είναι ανοιχτό και εξελισσόμενο. Αποτελεί μία διαδικασία στο χρόνο. Αντιλαμβάνεται την τέχνη ως μια παρεμβολή, προγραμματικά ανοιχτή σε διαμορφώσεις που προέρχονται από ανθρώπινες διαδράσεις. Επιδιώκει να δώσει χώρο σε εκείνους/εκείνες που καταδικάζονται στη σιωπή και να καταστήσει ορατά εκείνα που η κυρίαρχη συναίνεση τείνει να επισκιάσει. Χρησιμοποιεί πολύμορφες πρακτικές. Ενδιαφέρει η διερεύνηση μορφών συνεργασίας και εμπλοκής ως προϋπόθεση για την παραγωγή συλλογικών δραστηριοτήτων. Μέλημά μας είναι η κατασκευή δημόσιου χώρου, δηλ. ενός χώρου εμπλοκής, όπου πληθυντικές ταυτότητες μπορούν να συναντηθούν και να ανταγωνιστούν. Ο συμμετοχικός σχεδιασμός αποτελεί βασικό στοιχείο της μεθοδολογίας. Μέσα από την έρευνα και τις δράσεις μας επιδιώκουμε να απαντήσουμε στο πως η τέχνη και η αρχιτεκτονική μπορεί να λειτουργήσει ως στοιχείο απελευθέρωσης, υποστηρίζοντας την ευάλωτη ανθρώπινη κατάσταση στις σημερινές συνθήκες επισφάλειας.

Για να κατανοήσουμε τις παρεμβάσεις σε σχέση με τις κοινότητες , επιβάλλεται να γνωρίζουμε ποιοι είναι οι κάτοικοι του ιστορικού κέντρου της Αθήνας ,περιοχή δράσης της Νομαδικής Αρχιτεκτονικής από το 2005, ποιες είναι οι κοινότητες. Οι παλιοί κάτοικοι της πόλης, που μέσα στους μετασχηματισμούς της δεν έφυγαν στα προάστια, μετανάστες πολλοί από αυτούς κατοικούν από τη δεκαετία του 90, πολλοί κινέζοι κάποιοι με τεράστιες επιχειρήσεις , τουρκόφωνοι μουσουλμάνοι(που μιλούν μία δική τους τουρκική διάλεκτο) που ήλθαν στο κέντρο και κυρίως στο Γκαζοχώρι τη δεκαετία του 70, ρόμα, η εναλλακτική κοινότητα καλλιτέχνες , γκέι, κουίρ κλπ που πολλοί από αυτούς έφυγαν καθώς κουράστηκαν από την εισβολή των κέντρων διασκέδασης και τον ραγδαίο μετασχηματισμό της περιοχής, οι χωρίς χαρτιά που έχουν έλθει κυρίως από εμπόλεμες ζώνες Αφγανιστάν, Αφρική κλπ που συνήθως στοιβάζονται σε διαμερίσματα του κέντρου πληρώνοντας με τη βραδιά, η κοινότητα των αστέγων, οι γυναίκες που δουλεύουν στους οίκους ανοχής και στο δρόμο. Είναι επίσης οι ιδιοκτήτες και οι εργαζόμενοι στα καταστήματα καθώς και οι ιδιοκτήτες και εργαζόμενοι στα κέντρων αναψυχής. Τον τελευταίο καιρό μία νέα ομάδα έχει κατακλύσει το κέντρο συνήθως έρχονται από τα βόρεια προάστια και πολλοί-ες έχουν και δεύτερο σπίτι σε αυτά.η ακόμη και σε ευρωπαικές μητροπόλεις. Ζουν στα νέα κτίρια του κέντρου η σε παλιά σπίτια τα οποία έχουν ανακαινίσει, και προστατεύονται με κάμερες. Οι επενδυτές που ήλθαν στην περιοχή δεν έλαβαν υπ όψη τους τις υπάρχουσες κοινότητες, ούτε ήλθαν σε διάλογο μαζί τους. Δεν πραγματοποιήθηκε από τον Δήμο η από το Υπουργείο Περιβάλλοντος, κάποια μελέτη για τον μετασχηματισμό της περιοχής, η διάλογος με τις κοινότητες. Έτσι σήμερα το κέντρο της Αθήνας είναι πολύ κοντά σ αυτό που περιγράφει ο Mick Davis εγκαταλειμμένα κτίρια, σκουπίδια, άνθρωποι που τρώνε από αυτά δίπλα σε λοφτς και πολυτελείς κατοικίες, κινέζικα καταστήματα, χρήστες και κάποιοι φοβισμένοι παλιοί κάτοικοι που όμως δηλώνουν ότι δεν είναι διατεθειμένοι να εγκαταλείψουν την περιοχή. Συχνά σπάνε αυτοκίνητα, κλέβουν τσάντες και οι συνθήκες επισφάλειας είναι αισθητές παρ ότι υπάρχει αρκετά μεγάλη αστυνόμευση, που από τελευταίες δημοσιεύσεις φαίνεται ότι θα ενισχυθεί.

Εντοπίζοντας από νωρίς αυτές τις συνθήκες, δημιουργήθηκε η Νομαδική Αρχιτεκτονική. Το 2005 πραγματοποίησε μια ανθρωπολογική και βιωματική έρευνα-μελέτη της περιοχής Γκαζοχώρι. «Σας ικετεύω μην κατεδαφίζετε τον κόσμο μου» τίτλος που προήλθε από ένα γκράφιτι ενός παιδιού γραμμένο στην τοπική τουρκική διάλεκτο. Επιδίωξη ήταν η εμπλοκή στη ζωή της κοινότητας η κατανόηση της δυναμικής της, καθώς και το κατά πόσο επηρεάζει η διείσδυση κεφαλαίου τη καθημερινότητα των κατοίκων.1Στις 21 Ιουνίου 2005 στην κεντρική πλατεία διοργανώθηκε μουσικό δρώμενο από τους ίδιους τους κατοίκους . Παράλληλα μέσα από δράσεις παρουσιάστηκαν η μελέτη που είχε πραγματοποιηθεί με διαφορετικές ομάδες κατοίκων όπως με τα παιδιά, με τις γυναίκες, καθώς και ένας χάρτης-παιχνίδι που κατασκευάστηκε σε κενό χώρο δίπλα στην κεντρική πλατεία μέσα από τον οποίο καταγράφεται ο μετασχηματισμός της περιοχής μέσα στο χρόνο.

Στη συνέχεια το 2006, μαζί με τα παιδιά του 87ου διαπολιτισμικού δημοτικού σχολείου σχεδιάστηκε ένας παιδότοπος σε κενό οικόπεδο απέναντι από τη κεντρική πλατεία. που ανήκει στον δήμο. Η δράση κατασκευή έγινε με χώμα, σχοινιά, δίχτυα κλπ.2

Το επόμενο θέμα ήταν ο «Μετασχηματισμό του εδάφους».Πραγματοποιήθηκαν από τους συμμετέχοντες μία σειρά από δράσεις στην περιοχή που απετέλεσαν μία περιπλάνηση και μία επισήμανση-διαμαρτυρία για τον εκτοπισμό των κατοίκων.

Το πρότζεκτ Άπολις (πραγματοποιήθηκε με αφορμή την έκθεση στην ελληνοαμερικανικη ένωση που οργάνωσε ο Κωστής Βελώνης)

Αποτελείται από αφηρημένα αναθηματικά γλυπτά εμπνευσμένα από την αρχαία θεότητα Αρτέμιδα, θεά της ετερότητας φτιαγμένα για να τρώγονται, που γίνονται το αντάλλαγμα εμπιστοσύνης με κοινότητες. Σε αντάλλαγμα του φαγώσιμου αναθηματικού γλυπτού που προσφέρουμε στα μέλη της κοινότητας στο κέντρο υποδοχής στο Λαύριο και στο παζάρι των ρακοσυλλεκτών στην οδό Ερμού, εκείνοι μας προσφέρουν επιλεγμένα αντικείμενα. Ο ρόλος του ξένου εδώ είναι διφορούμενος, καθώς ο Άπολις-ξένος για τον συγκεκριμένο χρόνο μετατρέπεται σε αυτόν που θα μας φιλοξενήσει, εφήμερα και εμείς γινόμαστε οι φιλοξενούμενοι-ες.

Η δράση πομπή στα ίχνη κατοίκησης του Ελαιώνα , ήταν μία διαδρομή με δρώμενα σε διαφορετικά σημεία από το Γκαζοχώρι έως το Μαρκόνι(γειτονιά στην καρδιά του Ελαιώνα) διασχίζοντας την περιοχή επισημαίνοντας τη σημασία της τοποθεσίας αυτής για την Αθήνα, καθώς και τη σημασία ανάδειξής της ως χώρος πρασίνου.

Το εργαστήριο «Ανοικτό Σπίτι» πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με τη Τζιλυ τραγανού και τη Λιδια Ματεους, εξερευνά τη φαντασιακή διάσταση της κατοίκησης στις διασπορικές κοινότητες που δημιουργούνται πέρα από τα εθνικά σύνορα εστιάζοντας στην εμπειρία των γυναικών. Σκοπός του είναι να διερευνήσει τις μυθογραφίες της καθημερινότητας σε συνθήκες εκτοπισμού προσωρινότητας και αποεδαφοποίησης. Κατά την διάρκεια του εργαστηρίου χηματίζεται μια κοινότητα-δίκτυο από γυναίκες διαφορετικής εθνικότητας, ηλικίας, επαγγέλματος που έχουν προσωπική εμπειρία αποεδαφοποίησης ή εκτοπισμού, έχουν όμως λίγες ή και καθόλου ευκαιρίες για ανταλλαγή εμπειριών μεταξύ τους. Αυτή η κοινότητα-δίκτυο που δημιουργείται, καλείται να πραγματοποιησει μια δράση συλλογικής κατοίκησης μ’ έναν τρόπο που να θυμίζει τη συγκατοίκηση των παντελώς διαφορετικών, αν και βαθειά συνδεδεμένων γυναικών στη μυθιστοριογραφία της Elif SAfak. Αρχικά κοινότητα γυναικών οικειοποιήθηκε τον χώρο του βυζαντινού μουσείου.To εργαστήριο ανοιχτό σπίτι θα μεταναστεύσει τον Μαίο στο Μανχάταν στο Lower East Side.Η δράση αυτή εξελίσσεται σε τρεις πόλεις στην Αθήνα τη Νέα Υόρκη και το Βερολίνο.

Η συμμετοχή μας στην 2η biennale της Αθήνας έγινε σε συνεργασία με δύο ομάδες από τη Νέα Υόρκη και είχε τον τίτλο WATER GIRLS, WATER BOYS

Ταξιδεύοντας στην φαληρική ακτή, στο Κηφισό και στη νήσο Ψυτάλλεια .

Στο έργο αυτό οι ομάδες Αστικό Κενό, Δίκτυο Νομαδικής Αρχιτεκτονικής, Flux factory και CUP μαζί με πολλούς προσκεκλημένους-ες και τους τοπικούς συλλόγους

περπάτησαν και ταξίδεψαν μαζί με το κοινό κατά μήκος του ποταμού Κηφισού από την οδό Πειραιώς, στον φαληρικό όρμο και προς τη νήσο Ψυτάλλεια επισημαίνοντας την οικολογική καταστροφή του ποταμού και της ακτής.

Τον περασμένο Οκτώβριο σε΅συνεργασία με τους European Alternatives και τη SARCHA πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα το project Πόλις , Filocsenia Csenofovia. ΣΤην πλατεία στο Μοναστηράκι έγινε η δράση «από τα φαρσί στα ελληνικά διασχίζοντας τα σύνορα»

Αυτή τη περίοδο η Νομαδική Αρχιτεκτονική επεξεργάζεται τη μελέτη «το κέντρο της Αθήνας και ο μετασχηματισμός του, πως η τέχνη μπορεί να συμβάλλει» Η μελέτη εστιάζει στην ανάλυση της συνύπαρξης και της παράλληλης εξέλιξης των κοινοτήτων των μεταναστών που κατοικούν στο ιστορικό κέντρο της Αθήνας με την πολιτιστική ανάπτυξη της περιοχής. Το κεντρικό ζήτημα είναι εάν «η αρχιτεκτονική» και «οι τέχνες» μπορούν να συνεισφέρουν στην αναβάθμιση του ιστορικού κέντρου, δείχνοντας παράλληλα σεβασμό προς τις ανάγκες των ευαίσθητων πληθυσμών που κατοικούν εκεί. Η μελέτη χρηματοδοτείται από το ίδρυμα Λάτση.

Στις επισφαλείς συνθήκες που βρισκόμαστε πως μπορούμε να μιλήσουμε για ανθρωπιά, ποιος μετρά ως άνθρωπος , όταν υπάρχουν πρόσωπα, ονόματα και ιστορίες που δεν αναφέρονται ποτέ, όταν κάποιοι-ες που κατοικούν καιρό σε μία τοποθεσία αναγκάζονται βίαια να φύγουν; η όταν κάποιοι που βρίσκονται σε ευάλωτες συνθήκες πετιούνται στο δρόμο; Αυτό που συμβαίνει είναι η αρπαγή του χώρου από τους νόμιμους κατόχους του, τους κατοίκους. Καθώς και η ανάπτυξη μιας νέας βιομηχανίας της δημόσιας τέχνης που χρησιμεύει ως αισθητικός βραχίονας σε καταπιεστικές πολεοδομικές πολιτικές. Σ αυτή την περίπτωση η τεχνη και η αρχιτεκτονική έρχoνται να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένα συμφέροντα και αυξάνονται οι αποκλεισμοί στο χώρο με κάθε μέσο, ακόμη και με την υποβάθμιση και εγκατάλειψή του για ένα χρονικό διάστημα . Οι κοινότητες, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για κοινότητες ευάλωτες όπως αυτή των τουρκόφωνων μουσουλμάνων στο Γκάζι, η η κοινότητα ρομά, η κοινότητες μεταναστών, βρίσκονται συχνά αδύναμες να υπερασπίσουν τον χώρο τους, και είναι υπό διωγμό. Πολύ γρήγορα αντικαθίστανται από άλλον πληθυσμό με υψηλότερες οικονομικές δυνατότητες όπως έγινε με την μουσουλμανική κοινότητα στο Γκάζι, με την κοινότητα ρομά στον Ελαιώνα, η όπως γίνεται στο Μεταξουργείο.

Όπως αναφέρει σε πρόσφατο άρθρο του ο Νίκος Καζέρος

Καλό θα ήταν να είμαστε επιφυλακτικοί στους λόγους απουσίας του κράτους από περιοχές που χαρακτηρίζονται υποβαθμισμένες και επομένως είναι εν δυνάμει υπό ανάπλαση. Μια επίπτωση αυτού του κενού αποτελεί η αποδοχή κάλυψης του από την ιδιωτική επιχειρηματικότητα επενδυμένη πολλές φορές με ένα «σωτηριολογικό» μανδύα.

Τι θα μπορούσε να γίνει;

Το κράτος έως τώρα ήταν απών εκεί που χρειαζόταν να είναι παρόν. Πανεπιστήμια, ιδρύματα και φορείς σε συνεργασία με την κοινοτική τέχνη και αρχιτεκτονική μπορούν να συμβάλλουν στο να γίνουν φανερά και να υποστηριχθούν τα αιτήματα των κοινοτήτων, καθώς και στον ανασχεδιασμό περιοχών μέσα από τον συμμετοχικό σχεδιασμό.

Οι κοινοτικές ομάδες, οι αρχιτέκτονες οι καλλιτέχνες , θα μπορούσαν να παρέμβουν ουσιαστικά υποστηρίζοντας τις τοπικές κοινότητες, τους κατοίκους μόνιμους και προσωρινούς των υπό ανάπλαση περιοχών. Να θέσουν δηλαδή περιορισμούς και όρια στην επιθετική κίνηση του κεφαλαίου υποστηρίζοντας ενεργά τη συνθήκη συγκατοίκησης, τις κοινότητες των κατοίκων και το δικαίωμα τους στο χώρο και στη πόλη.

Εμείς βλέπουμε την τέχνη και την αρχιτεκτονική κοινοτικής βάσης ως συλλογική καλλιτεχνική πράξη, ως φωνή των κατοίκων, ως διαδράση ανάμεσα στον αρχιτέκτονα η τον καλλιτέχνη και τις κοινοτικές ομάδες δίνοντας μεγάλη σημασία στον συμμετοχικό σχεδιασμό που φαίνεται απολύτως απαραίτητος σε περιοχές όπως το κέντρο της Αθήνας . Υποστηρίζουμε το δικαίωμα στο χώρο και στη πόλη σε μια περίοδο που αυξάνονται οι αποκλεισμοί. Μας ενδιαφέρει η έννοια της ουτοπίας ως χωρικού φαντασιακού. Νομίζω ότι είναι ξεκάθαρη η αισθητική και πολιτική σπουδαιότητα των συνεργασιών καλλιτέχνη –αρχιτέκτονα- κοινότητας καθώς εκφράζει τον σύγχρονο ρόλο του καλλιτέχνη και του αρχιτέκτονα στην πόλη,καθώς και η συνεργασία ανάμεσα σε ομάδες και δίκτυα σε διαφορετικές χώρες και οι κοινές δράσεις. Θεωρούμε αυτή την αντιμετώπιση οικολογική με την διευρυμένη έννοια της οικολογίας .

Για μας, μπαίνει επίμονα το ερώτημα ποιός μετρά ως άνθρωπος ;Ποιες ζωές αξίζουν αγάπης, αναγνώρισης, γιατί κάποιες ζωές εξαιρούνται δικαιωμάτων;

Με τα σώματα μας εκτεθειμένα στη πόλη υπάρχουμε πολιτικά.

No comments:

Post a Comment